ДИКТОР: Российский писатель Виктор Слипенчук, автор популярных в России романов, стал кавалером монгольского ордена «Слава Чингисхана». Орден писателю был вручен Послом Монголии в России Идэвхтэном Долоонжином за поэму «Чингисхан», написанную почти полстолетия назад.
Виктор Слипенчук родился в Приморье, долго жил на Алтае - земле, пропитанной духом былых походов Чингисхана и жизнью кочевой империи. К тому же на Алтае по одной из версий находится могила Чингисхана.
В то время в Советском Союзе с трудом можно было бы найти литературу об основателе монгольской империи: официальная идеология не позволяла возвеличивать завоевателя и восхищаться масштабами его побед. Единственная книга, которая была доступна, помимо школьных учебников, - это роман Василия Яна «Чингисхан». Она-то и подтолкнула юношу к написанию поэмы. Говорит Виктор Слипенчук.
Виктор Слипенчук: В этой книге Чингисхан представлялся единственно как деспот и жестокий завоеватель. Но в то же время книга ошеломила меня, и Чингисхан не «отпускал» меня. Я чувствовал, что его нельзя так воспринимать, он не просто завоеватель. Он был не только великими полководцем, но и великим государственным деятелем своего времени. Вы представляете, что такое править империей, границы которой простираются от Индонезии до Венгрии? Сам Чингисхан не владел грамотностью, но его сыновья и внуки имели лучшее по тем меркам образование. А с чего начинается его Уложение? В первой же строчке сказано про единого Бога. Для того, чтобы произнести такую фразу в 13 веке, надо быть великим философом и мыслителем!
ДИКТОР: В поэме автор останавливается на последних походах Чингисхана – разгроме Хорезмского шаха и завоевании Тангутского царства. Но в литературную ткань, помимо фактов, он вплетает воспоминания самого императора, его противоречивые чувства и болезненные видения на закате дней. Писателю было важно понять Чингисхана как человека и показать его именно человеком, а не просто исторической легендой.
Виктор Слипенчук: Чингисхан не хотел биться с хорезмским ханом. Но был вынужден это сделать, потому что его посланникам в Бухаре отрубили головы. Чингисхан понимал, что после такого вероломного акта возможна только война.
Мне кажется, что в начале жизни Темуджин не думал о том, что станет императором. Когда отравили его отца, то он и все его братья были изгнаны, и это был своего рода позор, который ложился на весь род. Поэтому основной целью Чингисхана сначала было лишь восстановить свою честь. Потом в нём открылся талант – не просто полководца, но властителя, на чью сторону переходили враги.
Он не вёл войн ради войн, мне кажется, он хотел бы завоёвывать, не воюя. Ведь, как известно, он старался максимально сохранить жизнь своим врагам, чтобы они переходили на его сторону. Я думаю, что его самой сокровенной мечтой было бы единое государство, в котором бы не было войн. И не зря именно в завоёванном Чингисханом Китае стоит ему памятник.
ДИКТОР: Поэма была написана, когда её автору было всего 23 года. В танковой бригаде, где служил молодой Виктор Слипенчук, он подружился с молодым художником Петром Кирилловым. Последнего настолько вдохновила поэма, которую Слипенчук таскал в своей тетрадке, спрятанной в голенище сапога, что художник создал к ней эстампы. Зная о том, что ни одна редакция не напечатает поэму по идеологическим соображениям, по возвращении из армии Слипенчук отложил её, а потом и вовсе думал, что и потерял её и эстампы своего сослуживца, в многочисленных переездах из города в город. Но, видимо, тогда время Чингисхана ещё не пришло.
Прошло несколько десятилетий, Виктор Слипенчук сменил много профессий, стал автором нескольких романов, многих повестей, рассказов и стихов. Однажды на книжной выставке, где представлялась его книга, к нему подошёл человек, в котором он узнал того самого художника из армии - Петра Кириллова.
Виктор Слипенчук: Пётр специально искал меня. Это чудо - он узнал меня по голосу в одной радиопередаче и, дослушав до конца, из этой же передачи услышал, что будет выставка, а на ней - презентация моей книги. Он разыскал меня, это была удивительная и трогательная встреча. И вдруг стал расспрашивать меня о моей поэме. Я ответил: пропала, но не столько её жаль, сколько иллюстрации друга. А он ответил: не беспокойся, я эти эстампы перевёл на доски. Вскоре совершенно случайно я нашёл и свою поэму, которая затерялась среди стихов и пролежала 48 лет! Было забавно увидеть эту память о юности: мелкий почерк, буквы друг на друге, чтобы сэкономить место.
ДИКТОР: Вскоре поэму по частям напечатали в одной из популярных еженедельных российских газет. Потом издали красочную книгу с иллюстрациями – теми самыми эстампами армейского друга. Так случилось, что поэма через российскую республику Бурятию попала и в Монголию – к тем, кто знает русский язык. И они по достоинству оценили поэму о своём национальном герое.
Оросын зохиолч Виктор Слипенчук нь тус улсад нэрд гарсан нилээд хэдэн романуудыг бичсэн бөгөөд ОХУ дахь Монгол улсын Элчин сайд Д.Идэвхтэн түүний хагас зуун жилийн өмнө бичсэн “Чингис хаан” найраглалд Чингис хааны одон гардуулсан.
Виктор Слипенчук нь Приморьд төрж өссөн бөгөөд Чингис хааны аян дайны уур амьсгалаар дүүрэн нутаг Алтайн хязгаарт олон жил аж төрсөн. Тэгээд ч бас Алтай нь Чингис хааны онгон байж болох хувилбаруудын нэг байдаг юм.
ЗХУ-д Монголын их гүрнийг үндэслэгчийн тухай уран зохиолыг олоход маш их хүндрэлтэй байсан. Энэ нь тэр үеийн албан ёсны үзэл суртал их хааныг өргөмжлөх, түүний байлдан дагуулалтуудын тухай өгүүлэхийг хориглож байсан. Тэр үед ерөнхий боловсролын сургуулийн сурах бичгээс гадна боломжтой басйан ганц ном бол Василий Яны “Чингис хаан” роман байсан. Чухамдаа тэр ном залууг найраглал бичихэд хүргэсэн аж. Энэ тухай Виктор Слипенчук хэлэхдээ
«Энэ номонд Чингис хааныг дарангуйлагч, харгис эзлэн түрэмгийлэгч гэж харуулсан байдаг. Тэгсэн ч уг ном гайхшруулсан. Тэгээд би номыг хэд дахин уншиж байлаа. Би түүнийг энэ номонд бичснээр хүлээж авч болохгүй гэдгийг мэдэрч байсан. Тэр агуу их хүн байгаад зогсохгүй, тухайн цаг үеийнхээ төрийн агуу зүтгэлтэн байсан.
Индонезээс Унгар хүртэл үргэлжлэх их гүрнийг тэргүүлнэ гэдгийг төсөөлж байна уу? Чингис хаан өөрөө мундаг эрдэм номтой нэгэн байсан. Гэтэл түүний хүүхдүүд болон ач нар нь тэр үедээ байгаагүй боловсролтой байсан. Түүний их цааз юунаас эхэлдэг гэж бодож байна? 13-р зуунд тийм үгийг хэлэхийн тулд агуу гүн ухаантан юм уу, сэтгэгч байх ёстой байв» гэлээ.
Найраглалд Чингис хааны сүүлийн аян дайнууд –Хорезмын шах болон Тангадыг дайлаар мордсон тухай өгүүлжээ. Гэхдээ уран зохиолын дүрслэлд баримтуудаас гадна хааны өөрийн дурсамжууд, түүний сөрөг мэдрэмжүүд болон түүний хорвоогийн амьдралыг сүүлчийн өндөрлөгөөс эмзэг хүлээж авч байгаатай холилдоно. Зохиолч Чингис хааныг домогт гардгаар биш, хүнийх нь хувьд, хүн талаас нь харуулахыг зорьжээ.
«Хорезмын шахтай Чингис хаан эвлэрхийг хүсээгүй. Гэтэл үүнйиг хийх ёстой байлаа. Яагаад гэвэл, Бухарт түүний элчийн толгойг тасалсан. Чингис хаан ийм зэрлэг балмад явдлын дараа дайнаас өөр юу ч байхгүй гэдгийг сайн ойлгож байсан.
Миний бодлоор Тэмүүжин эхэн үедээ хаан болно гэж ерөөс бодоогүй байсан. Түүний эцэгт хор өгч алсаны дараа тэр болон түүний дүү нар хөөгдөж туугдсан. Энэ нь чухамдаа их шившиг юм. Тиймээс эхний үед Чингис хааны эхний зорилго нэр төрөө сэргээхэд оршиж байв. Дараа нь гарамгай цэргийн жанжны авъяас нээгдсэн. Гэхдээ дийлдсэн дайснуудаа өөрийн талдаа оруулдаг эзэгнэгч .
Тэр дайтахын тулд дайн хийдэггүй байсан. Тэр дайнгүйгээр эзлэн авахйг хүсч байсан. Тэр өөрийн дайснуудын амийг аль болохоор хороохгүй, тэднийг өөрийн талдаа оруулахыг хүсдэг байсан. Түүний хамгийн нууц хүсэл мөрөөдөл нь нэгдсэн улсыг байгуулах байсан байх гэж би бодож байна. Тэгээд ч түүний эзлэн авсан хятадад түүнд зориулсан хөшөө байдаг нь санаандгүй зүйл биш юм» гэж Виктор Слипенчук хэллээ.
Найргийг зохиолч 23 настай байхдаа бичжээ. Тэр үед залуу Виктор Слипенчук танкийн бригадад алба хааж байсан бөгөөд залуу зураач Петр Кирилловтой анд болжээ. Түүний найзад Слипенчукийн сурагчийн дэвтэр дээр бичиж, гутлынхаа түрийнд нуусан найраг маш их таалагдаж, тэр эл зохиолд зураг зурав.
Тэр үеийн үзэл суртлаас болоод нэг ч хэвлэх үйлдвэр найраглаллыг авахгүй гэдгийг сайн мэдэж байсан Слипенчук армиас халагдаж ирээд түүнийгээ цааш хийж, таг мартжээ. Тэгээд ч цэргийн албыг хамт хаасан нөхрийнхөө зургуудыг алга болсон гэж тэр боддог байв. Тэр үед Чингис хааны цаг арай ирэх болоогүй байсан бололтой.
Нилээд хэдэн арван жил өнгөрсний дараа Виктор Слипенчук мэргэжлээ сольж, нилээд хэдэн роман, тууж, шүлгүүд бичжээ. Нэгэн өдөр түүний номын үзэсгэлэн явагдаж байсан газар нэгэн хүн түүн дээр хүрч иртэл, тэр армид алба хааж байсан анд Петр Кирилловыгээ таньжээ.
«Петр зориудаар намайг хайж ирсэн. Энэ бол гайхамшигтай явдал байсан. Тэр миний дууг радио нэвтрүүлгээр сонсонгуутаа таньж, намайг хайж олсон. Энэ бол гайхалтай уулзалт байсан. Гэнэт тэр надаас миний найраглалын тухай асууж гарсан. Би түүнд өнгөрсөн. Надад чиний зурсан зургийг хаяж гээсэн шиг тийм харуусал төрөхгүй байна гэсэн. Гэтэл тэр «санаа бүү зов доо. Тэдгээр зургуудыг чинь би самбарт хуулаад авсан байгаа» гэж хэлдэг байгаа даа.
Үүнээс хойш би найраглалаа ч олсон. 48 жилийн турш шүлэгнүүдийн дунд байсан байна лээ шүү. Тэдгээр нь миний залуу насны дурсгал гэж санахад зугаатай байсан. Жигжигхэн бичиг, цаасаа хэмнэх үүднээс нэг нэгэн дээрээ харайх шахсан үсэгнүүд гээд л...» гэж Виктор Слипенчук хэллээ.
Үүний дараа оросын нилээд нэртэй долоо хоногийн сонин найраглалыг хэсэгчлэн цувралаар нийтэлсэн. Дараа нь армийн нөгөө найзынхаа зурагнуудтай номоо гаргасан. Тэгээд Буриадаар дамжиж Монгол руу ном маань хүрсэн. Тэнд орос хэл мэддэг хүмүүс уншсан. Тэд үндэснийхээ баатрын тухай найраглалд зохих үнэлэлт дүгнэлтийг өгсөн. Монгол хэл дээр хөрвүүлэгдэн гарах тэр өдөр тийм ч хол биш байж мэдэх л юм.
http://mongolian.ruvr.ru/2013_05_24/114172392/